trải nghiệm Hà Giang không chỉ độc đáo bởi những cung đường đèo hiểm trở, những mùa hoa tam giác mạch chạy trải dài tới chân trời hay mùa lúa chín vàng rực rỡ cả núi đồi, tới Hà Giang, khách thăm quan còn có cơ hội được chứng kiến, được trải nghiệm và hòa mình vào những lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của bà con dân tộc vùng cao nơi đây. Một trong những lễ hội độc đáo ấy phải kể đến đó là lễ cúng thần rừng của người Pu Péo.

Lễ cúng thần rừng được tổ chức bởi người Py Péo

Tục cúng thần rừng đã có từ lâu đời trong đời sống tín ngưỡng của người Pu Péo. Tại những nới người Pu Péo sinh sống đều có một khu rừng cấm riêng được người dân giữ gìn và bảo vệ bởi những luật tục và những điều kiêng kỵ. Trong ý thức người dân, rừng cấm là nơi thần rừng cư ngụ và để có cuộc sống no đủ, gia đình được khỏe mạnh, không đau ốm thì dân làng không được phép xâm phạm vào nơi ở của thần rừng, không được chặt cây, lấy củi, săn bắt thú...

Lễ cúng thần rừng được tổ chức một lần duy nhất trong năm. Với người Pu Péo ở Sủng Tráng (Yên Minh) lễ cúng thường được tổ chức vào ngày 6/6 âm lịch. Nơi tổ chức là khu vực bìa rừng phía sau làng. Trước ngày diễn ra cúng mọi người dân cùng họp bàn nhau lại để phân công công việc và chuẩn bị lễ vật cúng thần rừng.
 
Đến ngày làm lễ, mỗi gia đình cử một người mang những lễ vật đã chuẩn bị đến nhà một gia đình gần rừng nhất, sau đó cắt cử người nấu cơm, luộc trứng (hoặc thịt), dọn dẹp địa điểm cúng, chuẩn bị củi đốt...
Chuẩn bị xong mọi người mang lễ vật ra địa điểm cúng để bắt đầu nghi lễ cúng rừng. Chủ trì lễ cúng là thầy cúng được người dân trong làng lựa chọn từ trước. Thầy cúng phải là người có uy tín, được người dân nể trọng.

Đàn cúng thần rừng của người Pu Péo

Đàn cúng của người Pu Péo khá đơn giản, được làm bằng những cành cây nhỏ, để nguyên lá, cắm xuống đất, cành đan vào nhau. Sau đó thầy cúng lấy lá chuối hoặc lá rong chải lên ban thờ, cơm nắm và trứng luộc được đặt lên đó.

Lễ cúng thần rừng của dân tộc Pu Péo gồm 2 phần: phần cúng dâng lễ và phần cúng chính.

Phần cúng dâng lễ hay còn gọi là cúng sống. Lễ vật cúng thần rừng gồm gà, dê, cơm nắm, trứng luộc hoặc thịt luộc. Sau khi đã bài trí xong đàn cúng, thầy cúng đốt một bó hương chia làm 3 phần cắm ở hai bên và chính giữa đàn cúng. Mở đầu lễ, thầy cúng rót rượu vào 4 chiếc chén và đọc một bài cúng với hàm ý hôm nay la một ngày tốt để bày tỏ lòng thành kính với thần rừng, tổ tiên dân làng đã chuẩn bị các lễ vật dâng rừng, mời các vị thần về tham dữ lễ cúng và chứng nhận lòng thành của người dân.

Phần thứ hai là phần cúng chính (cúng chín). Lễ vật dâng lên thần rừng là một con dê đã được làm sẵn thịt. Thầy cúng cho người đan một tấm phên nhỏ đặt trên một thanh tre cao khoảng 1m ở phía đối diện với đàn cúng chính. Phía trên đặt một tấm lá rong được chấm tiết dê thành nhiều chấm nhỏ. Đây là đàn cúng tượng trưng cúng những ma dữ hay hại con người và những hồn ma vô chủ không có nơi cư ngụ. Thầy cúng khấn gọi những hồn ma đó về cùng than dự lễ cúng.

Sau khi khấn gọi những vong hồn về dự lễ cúng, thầy cúng bắt đầu tiến hành bài cúng chính của buổi lễ. Nội dung của bài cúng này kể về công lao của thần rừng, sự tích của đất trời và các vị thần với hàm ý dân làng không quên nguồn gốc, công lao của thần rừng, tổ tiên người Pu Péo và các vị thần. Bài cúng này mang ý nghĩa tưởng nhớ về công lao của các vị thần và cầu mong các vị thần cũng như tổ tiên phù hộ cho dân làng có một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng được tươi tốt, con người được khỏe mạnh, no đủ... kết thúc bài cúng, thầy cúng đứng dậy cầm theo một con dao nhỏ bước lại phía đàn cúng các vong hồn và ma quỷ. Lễ cúng kết thúc cũng là lúc các thành viên tham gia đem những lễ vật đi nấu chín rồi ngồi quây quần lại với nhau uống rượu và trò chuyện.

Theo quan niệm của người Pu Péo, thần rừng được coi là một vị thần che chở dân làng trong đời sống sinh hoạt hằng ngày. Mỗi làng bản của người Pu Péo đều có một khu rừng cấm riêng. Lễ cúng rừng là dịp để người dân gửi gắm những mong ước, những hi vọng cho một năm mới no đủ, gia đình mạnh khỏe... Có thể nói, lễ cúng thần rừng là một nghi lễ truyền thống quan trọng và có ảnh hưởng lớn trong đời sống tâm linh của dân tộc Pu Péo, nó mang ý nghĩa phồn thực của cộng đồng cư dân nông nghiệp sinh sống tại những vùng mà rừng luôn là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ.

Với ý nghĩa như vậy, tục cúng thần rừng của người Pu Péo là một trong những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp cần được bảo tồn và phát huy giá trị. Nếu có dịp đi Chương trình Hà Giang hè này, đúng vào dịp người Pu Péo làm lễ cúng thần rừng, bạn sẽ được chứng kiến và trải nghiệm thực tế lễ cúng mang đậm màu sắc tín ngưỡng và văn hóa của người dân nơi đây.