Cao Bằng từ lâu không chỉ được biết đến là một điểm thăm quan nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, hoang sơ trữ tình cuốn hút khách thăm quan mà nơi đây còn có một nền ẩm thực với những món ăn tuy dân dã nhưng đã trở thành thứ đặc sản trong mắt của khách thăm quan. Một trong số những đặc sản ấy không thể không kể đến món xôi trám, món ăn tiện lợi và rất được yêu thích. Mang hương vị thơm bùi, ngậy mà không ngấy, xôi trám đã trở thành một món ăn quen thuộc trong đời sống hàng ngày của người dân nơi mảnh đất Cao Bằng.

Cao Bằng từ lâu không chỉ được biết đến là một điểm thăm quan nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, hoang sơ trữ tình cuốn hút Lữ khách mà nơi đây còn có một nền ẩm thực với những món ăn tuy dân dã nhưng đã trở thành thứ đặc sản trong mắt của khách thăm quan. Mọt trong số những đặc sản ấy không thể không kể đến món xôi trám, món ăn tiện lợi và rất được yêu thích. Mang hương vị thơm bùi, ngậy mà không ngấy, xôi trám đã trở thành một món ăn quen thuộc trong đời sống hàng ngày của người dân nơi mảnh đất Cao Bằng.

Trám Cao Bằng thường có hai loại đó là trám đen và trám trắng. Trám trắng khi chín thường chuyển từ màu xanh lá mạ sang màu vàng rơm và sẽ tự rụng còn trám đen có màu xanh nhạt, khi chín sẽ dần chuyển snag màu timsm rồi tím đen và nó sẽ không tự rụng mà người hái phải dùng sào để đập rụng. Thường thì quả trám đen không được sai quả như trám trắng và có sự chênh lệch lớn về năng suất giữa hai loại này. Trám đen thường có mùi vị lạ bùi thơm ngon nên hay được sử dụng hơn. Khác với loại trám trắng được bán theo định lượng kg, trám đen ở các khu chợ Cao Bằng hiện nay vẫn được lựa chọn mua bán theo cách truyền thống là đếm từng trăm quả hoặc khi nào được chế biến sẵn sẽ bán bằng lạng hoặc theo kí.

Trám trắng có rất nhiều cách ăn, đơn giản nhất vẫn là ăn tươi với vị chua ngọt khó tả. Bên cạnh đó quả trám trắng tươi còn được nấu canh cá và được người tày ở Cao Bằng hết sức ưa chuộng. Ngoài ra trám trắng còn được dùng để kho thịt cá hoặc ngâm muối để nấu ăn hoặc ăn vã cũng ổn. Và người dân nơi mảnh đất Cao Bằng đã sử dụng cách này để có thể cất giữ quả trám ăn trong một thời gian dài. Khác với trám trắng, trám đen không chế biến được thành nhiều món như vậy. Trám đen có những đặc tính riêng nên người dân nơi đây chỉ sử dụng để rang với thịt hoặc ăn trực tiếp sau khi đã được sơ chế. Nhưng một trong những món ăn được chế biến bởi trám đen được người dân nơi đây vô cùng ưa chuộng cũng như được lữ khách yêu thích phải kể đến đó là xôi trám. Trám nấu xôi phaie là những quả trám chín mọng không bị sâu, hái về sẽ được ngâm vào nước ấm khoảng 30 độ cho mềm. Trám sau đó được om sẽ được bóc vỏ, bỏ hột và trộn với xôi đã được đồ chín và đảo cho thật mềm, thật đều và thật nhuyễn cho tới khi xôi có màu hồng tím như xôi đỗ đen của người miền xuôi là được. Xôi trám khi làm thì hết sức đơn giản nhưng lại có thành phẩm thu được hết sức bổ, thơm, bùi và béo ngậy nhưng không hề ngán.

Nếu chưa có điều kiện làm xôi, khi thu hái về xử lý quả trám bằng nước ấm, bóc lấy phần thịt đem sấy khô đựng vào lọ ăn dần. Cũng từ quả trám, bạn có thể chế biến món Xôi nhân trám. Cách làm món ăn xôi nhân trám cũng vô cùng đơn giản: một chõ xôi vài cân gạo nếp cần có 1/3 là nhân trám. Để chuẩn bị có một chõ xôi nhân trám phải vo gạo nếp, ngâm gạo từ tối hôm trước, sáng hôm sau mới rửa hạt trám đổ ra nong.  Sau khi có đủ nhân trám mới xóc cùng gạo có thêm ít muối và cho vào chõ đun nhỏ lửa. Sau khoảng nửa tiếng, mùi xôi đã thơm nức khắp nhà và phảng phất hương nhựa trám. Xôi khi đơm ra đĩa sẽ khiến bạn bất ngờ vì nhìn qua cứ nghĩ chỉ có gạo nếp bởi nhân trám cũng trắng tinh nhưng khi ăn lại có vị sần sật béo bùi lẫn trong hạt nếp dẻo oằn.

Vậy đấy, đến với Cao Bằng, ngoài cơ hội khám phá Trải nghiệm hồ ba Bể - thác Bản Giốc đẹp tựa tiên cảnh thì khách thăm quan còn có cơ hội trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc nơi đây, trong đó có món xôi trám bình dị, dân dã nhưng thơm ngon và lạ vị khiến cho bất cứ Lữ khách nào khi tới đây cũng lưu luyến mãi không muốn rời.